Co dziś znaczy hasło Konstytucja? „Jeśli nie naprawimy wymiaru sprawiedliwości, następnym razem ręka już nie zadrży”

Dr Maciej Czajka, sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie, członek Stowarzyszenia Sędziów „Themis”:

Wskazałbym na trzy elementy, które są niezbędne. Pierwszy element to jest działająca niezgodnie z Konstytucją neo-Krajowa Rada Sądownictwa, co wskazał Europejski Trybunał Praw Człowieka w pilotażowym wyroku Wałęsa przeciwko Polsce. Ten organ się nie może ostać. Tu jest element przywracania tej czystości systemu, która pozwoli każdemu obywatelowi, idąc do sądu, być przekonanym o tym, że wyrok zostaje wydany przez niezależny sąd, niezawisłego sędziego.

Drugi element to jest kwestia powoływania sędziów, w jaki sposób sędziowie powinni być powoływani, według jakich procedur. Sędziami powinny zostawać osoby o najwyższych kompetencjach, także etyczno-moralnych. Niestety ostatni czas spowodował, że awansowali w dużej mierze sędziowie, którzy albo nie mieli przymiotów etyczno-moralnych, albo też ich stopień fachowości pozostawiał bardzo wiele do życzenia.

W Polsce masowo jest naruszana Europejska Konwencja Praw Człowieka

Trzecia sprawa jest chyba najważniejsza z punktu widzenia obywatela. W Polsce masowo jest naruszana Europejska Konwencja Praw Człowieka, ponieważ obywatel nie ma zachowanego prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym czasie. To jest wynikiem zaniechań wielu lat, nałożyła się na to niestety ta polityka rozbicia polskiego wymiaru sprawiedliwości, także jeżeli chodzi o sprawność działania. Jeżeli na rozpoznanie apelacji czeka się kilka lat, to jest to nie do pomyślenia.

I muszę powiedzieć rzecz przykrą, ale ważną dla obywateli: Politycy kompletnie tego nie rozumieją. Nie widzą tego. Ten system nie to, że utonie. On już utonął. Rolą sędziów, rolą obywateli jest to, żeby za każdym razem, kiedy obywatel spotyka się z politykiem, zapytał: co pan zrobił, żeby poprawić sytuację sądów.

Ostatni dzwonek już dawno wybrzmiał!

Co jest potrzebne? Oczywiście można powiedzieć, że lepsza organizacja, ale to nie wszystko. Potrzebne są rozsądnie wydawane pieniądze. Za kilka lat te pieniądze nam się zwrócą kapitałem społecznym, zwrócą się w każdej dziedzinie życia społecznego.

Chodzi o to, by nareszcie politycy nie zajmowali się sądownictwem tylko wtedy, kiedy jest im potrzebne, bo są w stanie się na przykład wypromować. Mówią tak ostro, bo ten dzwonek ostatni już dawno wybrzmiał. Jeżeli politycy nie będą przez nas wszystkich przestraszeni tym, co się dzieje w sądownictwie, to za kilka lat wrócimy do tego, co się działo wcześniej.

Dlaczego obrońcom wolnych sądów udało się wygrać?

Dlaczego udało nam się wygrać? Dlatego, że w pewnym momencie komuś zadrżała ręka i to nam uratowało życie. Mamy ostatnią szansę, jeżeli teraz jej nie wykorzystamy, to po kolejnych wyborach już nikomu nie zadrży ręka i wtedy naprawdę rzeczywiście i ostatecznie nie będzie wolnych sądów.

Prof. Fryderyk Zoll, Katedra Prawa Cywilnego UJ, Komitet Obrony Demokracji:

Jesteśmy w szczególnej sytuacji, bo niewątpliwie konieczne jest przywrócenie ładu konstytucyjnego, którego w tym momencie nie ma. Trybunał Konstytucyjny jako sąd nie spełnia minimalnych warunków konstytucyjnych. W Sądzie Najwyższym widać bardzo wyraźnie, jakie skutki ma pomieszanie neosędziów z sędziami starymi, choćby ostatnie orzeczenie frankowe, po którym natychmiast jest kwestionowana legitymacja, ze wszystkich stron. To jest jedna kwestia, ona musi być natychmiast załatwiona.

Polski system sądownictwa od początku miał pewien błąd, błąd nie do uniknięcia

Ale trzeba też pamiętać o tym, że polski system sądownictwa miał pewien błąd od początku, błąd nie do uniknięcia. Po Okrągłym Stole chciano tak zbudować system, by nie powtórzyło się już komunistyczne oddziaływanie na sądy. Zbudowano model z Krajową Radą Sądownictwa, natomiast jest pewna konieczność stworzenia systemu, który gwarantuje, że dopływ do sądów jest zróżnicowany, nie stanowi tylko systemu samoreplikacji, że nie tylko sędziowie rozstrzygają, kto zostanie sędzią. To musi być w pewnym momencie dobrze przemyślane.

Bardzo potężnej reformy wymagają wydziały prawa, uniwersytety. Potrzebna jest standaryzacja nauczania. Każdy uniwersytet kształci inaczej, egzaminuje inaczej. Bardzo trudno jest oczekiwać zunifikowanego standardu, który jest niezbędny, żeby rozstrzygnięcia na koniec były przewidywalne. To jest wielki problem, który wynika z wielu wad, które od początku są w naszym systemie schowane i trzeba to zmienić.

W Polsce nie ma prawa do sądu

To jest ogromny proces, który nie tylko sprowadza się do tego, że wyjdziemy z konstytucyjnego kryzysu. To jest punkt wyjścia, bo nie możemy tkwić w systemie, w którym nie ma prawa do sądu, bo nie wiem, czy moja sprawa od razu się nie zmieni w problem, czy orzeka prawidłowo wybrany sędzia. Oczywiście to musi być naprawione, ale potem trzeba się bardzo głęboko zastanowić i na wielu poziomach zdiagnozować te problemy.

Anna Kowalska, prokurator Prokuratury Rejonowej Kraków Prądnik Biały, Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex super omnia”

Pierwszym i najważniejszym zadaniem z punktu widzenia prokuratury jest przyjęcie nowej ustawy ustrojowej dotyczącej prokuratury. Obecnie obowiązujące Prawo o prokuraturze ostać się nie może, umożliwiło niedopuszczalne mechanizmy, dało instrumenty do wpływania nie tylko na przebieg poszczególnych postępowań, ale także na życie prokuratorów i pracowników prokuratury.

Ciężko dbać o prawa obywatelskie, jeżeli prokuratura nie jest niezależna

Chcielibyśmy pracować w nowoczesnej, transparentnej, prężnej prokuraturze. Stowarzyszenie Lex Super Omnia opracowało projekt ustawy, jej głównym założeniem jest rozdzielenie funkcji ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego. Prokuratorzy powinni mieć zagwarantowaną niezależność w stosunku do władzy ustawodawczej i wykonawczej, ograniczona powinna też być hierarchiczność wewnątrz prokuratury.

Ostatnie lata pokazały, że ciężko dbać o praworządność, prawa obywatelskie, jeżeli prokuratura nie jest niezależna.

Danuta Czechmanowska, Komitet Obrony Demokracji:

Chciałabym się odnieść do porównania ostatnich lat i 89 roku w kontekście udziału obywateli.

89 rok to jest czas, który ja pamiętam i w którym żywo uczestniczyłam jako opozycjonistka. Po wygranych wyborach jako obywatele trochę odpuściliśmy politykom. Zajęliśmy się swoim życiem, zarabianiem pieniędzy, zaczęliśmy korzystać z życia, korzystać z przemian. Skutkowało to tym, że przez 30 lat politycy nie do końca taki stworzyli nam kraj, w jakim chcielibyśmy żyć.

Nie rozchodźmy się!

Więc żebyśmy znowu nie musieli powoływać ruchów społecznych, odpowiadać na to, jak politycy nam niszczą życie w momencie, kiedy do władzy dochodzą populiści, to nie rozchodźmy się. To jest mój apel do obywateli. Bądźmy dalej aktywni, patrzmy władzy na ręce i w momencie, kiedy zauważymy, że coś nam władza szykuje niedobrego, wychodźmy na ulice. Demonstrowanie, branie udziału w życiu politycznym, społecznym jest obowiązkiem obywatela.

I też apel do polityków, żeby nam stworzyli warunki do tego, żebyśmy my obywatele mogli się angażować, żeby nasze zdanie było traktowane poważnie, żeby z nami dialogowano, a nie tylko pozwalano nam mówić.